از همان زمان که بشر خویشتن را شناخت برای برآوردن نیازهای زندگی روزمره خوش خود را نیازمند ساخت ابزارهای گوناگون یافت. می توان گفت که که نخستین ابزارهای بشر اولیه که برای شکار و دفاع از خوش از سنگ و چوب و استخوان ساخت آغازی برای دست ساخته های انسان است.استفاده از گل و ساخت ظرف های سفالی نمونه دیگری از دست ساخته های اولیه اسنان بود که با اختراع چرخ سفالگری تحولی شگرف در این صنعت پدید امد و سبب ظهور سفال هایی بسیار زیباتر و با دوام تر گشت. یکجا نشنیی بشر و روی آوردن به زندگی کشاورزی و دامپروری، کشف فلزات و نیازهایی که در راستای آنها برای بشر ایجاد شد، منجر به ساخت بیشتر ابزارها و وسایل دست ساز در زندگی انسان ها گشت.یکجا نشینی و زندگی کشاورزی عاملی مهم برای توسعه و شکل گیری تمدن ها ی بزرگ بود، چرا که انسان می توانست فارغ از ترس گرسنگی از آنچه میکاشت برای روزهای سخت زمستان خویش انبار کند و دیگر تمامی توان وی معطوف به تامین خوراک نمی گشت. همین امر فرصتی را در اختیار انسان ها گذارد تا بتوانند به تربیت خویش پرداخته و دست به کار تولید فرهنگ و هنر و صنعت شوند و بر روی دست ساخته های خویش نقش باورها، افکار و سنت های خویش را بنمایند.پس می توان روستاهای کوچک اولیه را نخستین زادگاه صنایع دستی با جنبه های با جنبه های هنری معرفی کرد. غیر از تامین نیازهای روزمره آنچه بشر را وادار به تولید انواع دست ساخته ها در این جوامع کرد، فصلی بودن فعالیت های کشاورزی بود. رکود فعالیت های کشاورزی در برخی از فصول سال سبب شد انسان ها تلاش کنند با تولید ابزارها و وسایل دست ساز و مبادله آن با دیگران راهی جدید برای تامین معاش بیابند. وجود مواد اولیه ارزان در هر منطقه از دلایل عمده ای بود که مردم را به این کار تشویق می کرد. بی تردید تولیدات جوامع نخستین از کیفیت بالایی برخوردار نبودند، اما با ازدیاد جمعیت و شکل گیری شهرها این تولیدات نیز راه تکامل پیمود، چرا که شهر جایی است که در آن بازرگانان به هم می رسند و کالاهای مادی، فکری و فرهنگی خود را باهم مبادله می کنند، در نتیجه عقل و اندیشه انسان رشد یافته و ابتکارات زمینه ظهور می یابند، در شهر است که عده ای فارغ از غم نان به فکر ایجاد علم و ادبیات و فلسفه و هنر می افتند، زیرا می دانند برزگری هست که به تولید مواد غذایی می پردازد.پیشرفت جوامع و رشد فکری و فرهنگی و اقتصادی انسان ها در تکامل صنایع دستی تاثیری به سزا داشت. مردم هر منطقه باتوجه به شرایط اقلیمی، مواد در دسترس، شرایط اجتماعی و فرهنگی و باتوجه به نیازهای مادی و معنوی شان جلوه ها و اشکال متنوعی از دست ساخته ها را عرضه کردند. حتی وسایلی که برای مرکب خویش استفاده می کردند (چون زین و افسار و یراق و غیره) همگی ساخته دست بودند.واژه «صنایع دستی» مفهومی مدرن و متعلق به دنیای کنونی است. دوره مدرنیته با انقلاب صنعتی در حدود سال ۱۸۰۰ میلادی در کشورهای اروپایی آغاز شد. پیش از این دوران واژه ای بعنوان صنایع دستی وجود نداشت، زیرا آنچه که امروزه از آن با عنوان صنایع دستی یاد می شود در گذشته صنعت رایج زمان بوده و صنعتی دیگر جز آن وجود نداشته است. اطلاق صفت دستی به صنایع مرسوم گذشته و شکل گیری واژه صنایع دستی با ظهور صنایع جدید و تکنولوژی ماشینی پدیدار می شود. بنابراین لازم است برای درک بهتری از تعریف این واژه آن را در رابطه با صنایع دیگر مقایسه کرد.انواع صنایعبطور کلی صنایع به چهار دسته صنایع سنگین، سبک، کوچک و دستی تقسیم می شد که هریک دارای خصوصیات ویژه ای است که در زیر بدان پرداخته می شود.صنایع سنگین (heavy industries) : صنایع سنگین زمینه ساز توسعه اقتصادی یک کشو است و از آن با عنوان صنایع مادر یا صنایع کلیدی نیز یاد می شود. این نوع صنایع نیازمند سرمایه گذاری های کلان، ماشین آلات و تجهیزات عمده و نیروی انسانی با مهارت های فنی و تخصصی بالاست. مانند صنایع نفت، پتروشیمی، ذوب آهن و نظایر آن (غلامرضا خوش فر، صنایع دستی و کارکرد آن در جامعه، تعاون، شماره ۱۵).صنایع سبک(light industries): صنایع سبک در مقایسه با صنایع سنگین نیازمند تجهیزات و سرمایه کمتر و نیز نیروی انسانی با تخصص پایین تر است. این نوع صنایع حد فاصل صنایع سنگین و کوچک قرار دارند و لازمه بهره گیری از آنها، استفاده از ماشین آلات خودکار و نیمه خودکار است. مانند صنایع نساجی، چرم، پوست، صنایع غذایی، وسایل الکتریکی و نظایر آن.صنایع کوچک (Small scale industries): صنایع کوچک بیشتر حالت کارگاهی دارد تا کارخانه ای و علاوه بر قابلیت استقرار در شهرها، قابلیت استقرار در روستاها را نیز داراست. در مقایسه با صنایع سبک، نیروی انسانی و تجهیزات و وسایل کمتری نیاز دارد و محتاج سرمایه گذاری های زیاد نیست. در این رشته از صنعتف بخشی از کار تولید توسط ماشین و قسمتی دیگر توسط نیروی بدنی کارگران انجام می شود. نظیر صنایع بلوک زنی، تراشکاری، پلاستیک سازی، عینک سازی و مانند آن.صنایع دستی (Handicraft industries): از نظر لغوی اصطلاح صنایع دستی دارای مفهوم واحدی نیست و تاکنون تعاریف متعددی از آن ارائه شده است.دائره المعارف بریتانیا صنایع دستی را جز صنایعی می داند که مهارت، ذوق و اندیشه انسان در تولید آن نقش اساسی دارد. در گزارش مدیریت طرح و برنامه سازمان صنایع دستی ایران نیز صنایع دستی چنین تعریف شده است: “صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق میشود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فراورده های آن با دست انجام شده و در چهارچوب فرهنگ و بینش های فلسفی و ذوق و هنر انسان های هر منطقه، باتوجه به میراث قوی آنان ساخته می شود”.اما در تازه ترین و بهترین تعاریف از صنایع دستی چنین آمده است: صنایع دستی به بخشی از هنر – صنعت گفته می شود که با بهره گیری از مواد اولیه بومی و انجام کار اساسی به کمک دست و افزار دستی محصولاتی ساخته می شد که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل تمایز آن از صنایع ماشینی است؛ مانند منبت کاری، قالی بافی، زری بافی و نظایر آن (همان)”.ویژگی های صنایع دستیباتوجه به تعریفی که در بالا از صنایع دستی ارائه شد می توان چند ویژگی عمده را برای آن بر شمرد:امکان تامین قسمت عمده مواد اولیه از منابع داخلی، بطور مثال صنعت دستی معرق کاری بطور عمده با استفاده از چوب درختان مختلف ساخته می شود. اما گاهی برای زیبایی بیشتر از قطعات صدف، استخوان و عاج در تزیین آن استفاده می شود. تامین چوب بعنوان ماده اصلی و عمده این هنر در داخل ایران به راحتی امکان پذیر است اما عاج را لزوما باید از کشورهای دیگر تهیه کرد. ولی این سبب نمی شود که به سبب استفاده از قطعات عاج در هنر معرق آن را متعلق به ایران ندانیم.انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید بوسیله دست و ابزار دستی. برای تولید هریک از فراورده های صنایع دستی مراحل متعددی طی می شود، ولی انجام کلیه این مراحل بوسیله دست و ابزارهای دستی الزامی نیست. اگر تنها ۵۰% از مراحل اساسی کار بوسیله دست و ابزارهای دستی انجام شود، محصول تولید شده جز صنایع دستی محسوب می شود.استفاده از پیشرفت زمانه در تولید صنایع دستی محدود به زمان ما نیست. چنانچه گذشتگان با اختراع چرخ سفالگری آن را رد نکرده و برای گذر از مرحله تولیدات خام دستانه و تولید سفال هایی زیباتر و بادوام تر از آن بهره بردند. امروزه نیز درتولید صنایع چوبی مثل خاتم، معرق و منبت در مراحل اولیه، آماده سازی چوب مورد نظر با استفاده از اره برقی صورت می گیرد. اما سایر مراحل با استفاده از دست ابزارهای دستی تولید میشود.تاثیر اندیشه خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح های مخلتف در مرحله ساخت این محصولات، داشتن بار فرهنگی با استفاده از طرح های اصیل و بومی و سنتی به نحوی که معرف فرهنگ، هنر و تمدن آن کشور باشد.همانند و شبیه نبودن این نوع فراورده های تولیدی، از آنجا که محصولات صنایع دستی با استفاده از دست و گاهی حتی یک محصول مشابه توسط چند تن تولید می شود نمی توان چند محصولات ماشینی یکسانی کامل را در انها مشاهده کرد. بی نیازی به سرمایه گذاری زیاد برای تولید آنها در مقایسه با سایر صنایع، بالا بودن ارزش افزوده آنها در مقایسه با صنایع دیگر، امکان ایجاد و توسعه آنها در مناطق مختلف شهری، روستایی و حتی جوامع عشایری ساخت محصولات دستی از آن جهت که نیاز به تجهیزات اندک داشته و به راحتی با استفاده از دست و یا ابزارهای دستی امکان پذیر است، فضای زیاد نخواسته و لذا به راحتی با استفاده از دست و یا ابزارهای دستی امکان پذیر است، فضای زیادی نخواسته و لذا به راحتی قابلیت استقرار در فضاهای ذکر شده را داراست. « 1 »صنایع دستی ایران را می‌شناسید؟ دوست دارید با دانستن اطلاعات بیشتر و قدمت جذاب‌ترین صنایع دستی ایران، گذشته را لمس کنید و از خلاقیت و هنر ایرانی همچون میناکاری و نگارگری انگشت به دهان بمانید؟!با دنیای نقش و نگارهای پارچه‌ها، طرح فرش‌های دستبافت، رنگ و لعاب آبگینه‌ها و ظروف مسی آشنایی دارید؟
صنایع دستی ایران که شهرت جهانی دارد!
کشور پهناور ما، ایران، سرزمینی است که علاوه‌بر جاذبه‌های تاریخی زیبایی که دارد، ملیت و قومیت‌های مختلفی را در هر شهر جای داده است. هر شهر، هر روستا و هر نقطه‌ی آن ریشه‌ای در فرهنگ، هنر و آداب‌ورسوم گذشته دارد. به همین دلیل تنوع صنایع دستی در کشور ما بسیار بالاست و دریچه‌ای به‌سوی فرهنگ مردمان این مرزوبوم است. نمی‌توان تمام زیبایی‌های صنایع دستی و زحمت دنیای پشت آن، عشق و هنری که برای ساخت آن به کار می‌رود را در یک مقاله جا داد، ما قصد داریم شما را با ۱۲ تا از جذاب‌ترین صنایع دستی ایران آشنا کنیم.
صنایع دستی ایران
صنایع دستی، بخش مهمی از فرهنگ یک کشور می‌باشد و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با آشنا شدن با صنایع دستی هر شهر یا کشور، می‌توان با نحوه زندگی مردم در گذشته بیشتر آشنا شد. امروزه، صنایع دستی برای اغلب مردم اهمیت و جذابیت ویژه‌ای دارد. حتی بیشتر مردم هنگام سفر، برای خرید سوغات، صنایع دستی آن شهر را انتخاب می‌کنند. ازاین‌رو دهم ژوئن، روز جهانی صنایع دستی نام‌گرفته است. جالب است بدانید که ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین صنایع دستی را دارد. برخی از صنایع دستی ایران که امروز بیشتر با آنها آشنا می‌شوید، عبارت‌اند از:
حصیربافی
ترمه
ظروف مسی
میناکاری
فرش دستباف
رودوزی‌های سنتی
صنایع دستی سفالگری
صنایع دستی آبگینه
صنایع دستی چوبی
صنایع دستی نگارگری
نمدمالی
صنایع دستی چرم
۱. حصیربافی
اولین صنایع دستی ایران که امروز به آن می‌پردازیم، حصیربافی است. امروزه حصیربافی در ایران بیشتر به‌عنوان تزئین خانه استفاده میشود. این هنر که یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی در دنیا است، از به هم بافتن رشته‌ها الیاف گیاهی، حصیر ایجاد میشود. اگر رد قدمت و آثار محدودی که در آفریقا و بین‌النهرین کشف شده را دنبال کنیم، متوجه می‌شویم که در گذشته این مردمان با بافتن گیاهان باتلاقی به یکدیگر، حصیر درست می‌کردند. در حال حاضر ۱۶ کشور حصیربافی را به‌عنوان این صنعت در کارنامه تاریخی خود دارند که از معروف‌ترین کشورها می‌توان به ژاپن، کره و مکزیک اشاره کرد.حصیربافی صنعتی است که هنوز هم در کشور ما یکی از پرطرف‌دارترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود. این حصیرها در اشکال و اندازه‌های مختلف درست می‌شوند. مواد اولیه حصیربافی، در شهرها و کشورهای مختلف متفاوت است. انتخاب چوب مناسب برای ساخت حصیر، متناسب با آب‌وهوای اقلیم‌های مختلف انجام میشود. نحوه بافت حصیر هم بسته به اقلیم، متفاوت می‌باشد. اما تمام حصیرها، از تاروپود ساخته شده‌اند.
حصیربافی در کدام نقاط ایران ساخته میشود؟
همان‌طور که اشاره کردیم حصیربافی همچنان در کشور ما طرفداران بسیاری دارد و یکی از گسترده‌ترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود. حصیربافی با انواع مختلفی در تمام شهرهای ایران مشاهده میشود اما استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، خوزستان، بوشهر، خراسان، هرمزگان، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران، از جمله استان‌های پیشتاز در این صنعت هستند.اگر به شمال کشور سفر کرده باشید، حتما با صنایع دستی حصیربافی گیلان و یا انواع مختلف حصیربافی مازندران آشنا شده‌اید. در مناطق شمالی کشور، حصیربافی بیشتر با دستگاه انجام و به‌عنوان زیرانداز استفاده میشود.در مناطق بیابانی مانند بیابانک یا نایین، بیشتر از درخت نخل استفاده میشود ولی در شهرهای دیگر مانند نجف‌آباد، ترکه‌های نرم درختان یک یا دو ساله مورد استفاده قرار می‌گیرد. سبدهایی که در این منطقه ساخته میشود، «لوده» نام دارد. در منطقه قصرشیرین، از شاخه‌ها جوان درخت خرما استفاده میشود و به آن «فَسیل» می‌گویند.با توجه به شرایط اقلیمی خاص منطقه سیستان و بلوچستان و ارزان بودن مواد اولیه حصیربافی، صنعت حصیربافی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حصیربافی را در سیستان، با نام اصیل بافی می‌شناسند. اصیل، نام یک ساقه نی است. یکی دیگر از چوب‌ها مورداستفاده در این منطقه «تگرد» نام دارد.
بهترین حصیربافی برای کدام شهر ایران است؟
اغلب شهرهای ایران صنعت حصیربافی در آنها رایج و پررونق است و این حصیرها در هر شهری می‌تواند به اشکال مختلف و با کاربردهای متنوع وجود داشته باشد. به همین دلیل صنعت حصیربافی گسترده و متمایز است. شهرهایی که صنعت حصیربافی آن از دیگر شهرها معروف‌تر و زبان‌زد خاص و عام هستند، می‌توان به خوزستان به دلیل داشتن نخل‌های فراوان، شهرهای شمالی ایران به‌خصوص گیلان به دلیل وجود نیزارهای بسیار و سیستان و بلوچستان به دلیل آب‌وهوای آن و ارزان بودن مواد اولیه اشاره کرد.
۲. پارچه ترمه
دومین صنایع دستی ایران که بسیار ارزشمند بوده و چشمان شما را به خود خیره می‌کند، پارچه ترمه است. ترمه یکی از پارچه‌های نفیس ایرانی است که همه‌ی ما آن را با نقش بته جقه می‌شناسیم. الیاف این پارچه بسیار لطیف است و از مواد اولیه مختلفی مانند کرک و پشم یا ابریشم تشکیل میشود و در طیف رنگ‌ها، طرح و نقش‌های متنوعی تولید میشود. پشت پارچه ترمه، پود به‌صورت آزاد است و تراکم زیادی دارد؛ اما روی پارچه کاملا صاف و یکدست به نظر می‌رسد.
پارچه ترمه در کدام شهرهای ایران تولید میشود؟
ترمه در شهرهای مختلفی تولید میشود اما خاستگاه آن در شهر یزد است و مرغوبترین آنها در این شهر بافته می‌شوند. ازآنجایی‌که یزد در گذشته در مسیر جاده ابریشم بوده، پارچه و منسوجات مهم‌ترین کالاهایی بودند که در این منطقه خریدوفروش می‌شدند. برخی منابع هم کرمان را سرآغاز صنعت ترمه‌بافی می‌دانند. بااین‌حال صنعت ترمه‌بافی در حال منسوخ شدن است و تنها در شهرهای یزد، کاشان، کرمان و تهران به‌صورت محدود فعالیت دارند.
انواع ترمه
این پارچه‌های لطیف با نقش و نگارهای خاص و متنوع خود که یکی از صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود، انواع مختلفی دارد که در اینجا به چند مورد از انواع ترمه اشاره می‌کنیم.
شال چارقدی
شال راه‌راه
شال کشمیری
شال اتابکی
شال بندی
شال محرمات
شال زمردی
شال کرمان
شال امیری
شال یزدی
شال کمربندی
۳. ظروف مسی
اولین فلزی که انسان‌ها توانستند کشف کنند فلز مس بود. تاریخ نشان می‌دهد انسان‌ها استفاده‌های بسیار زیادی از مس می‌کردند. آنها فلز مس را ذوب می‌کردند، سپس آن را شکل می‌دادند و ابزارهای مختلفی مثل چاقو و… می‌ساختند که البته پس از گسترش استفاده از مس علاوه‌بر ابزارهای اصلی مثل چاقو، وسایل زینتی‌ای مثل آویز نیز ساخته شده است.ظروف مسی یکی از قدیمی‌ترین وسایل برای پخت‌وپز و پذیرایی به‌حساب می‌آیند که عمر بالایی دارند، در مقابل حرارت مقاوم هستند و رنگ بسیار زیبایی هم دارند. ظروف مسی از رایج‌ترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود.
بهترین ظروف مسی در کدام شهرهای ایران پیدا میشود؟
قدمت استفاده از مس به ۹ هزار و ۵۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد و در کشور ما، مس و مسگری پیشینه دیرینه‌ای در استان زنجان دارد. استفاده از ظروف مسی تقریبا پس از دو دهه استفاده از ظروف و مواد پلاستیکی، جان دوباره‌ای گرفته است و این ظرف‌ها با تزئینات مختلفی وارد بازار شده‌اند. استان زنجان جز فعال‌ترین استان‌ها در تولید محصولات و ظروف مسی است. بعد از آن تهران و اصفهان بیشترین آمار ظروف مسی به‌عنوان صنایع دستی ایران را دارند.
تفاوت مس زنجان و مس اصفهان در چیست؟
استان زنجان و اصفهان هر دو از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان مس‌های باکیفیت هستند اما تفاوت‌های جزئی میان مس این دو شهر وجود دارد که بهتر است آنها را بدانیم. تفاوت مس زنجان و اصفهان در:
ظروف مسی زنجان تنوع بسیار بیشتری نسبت به اصفهان دارد.
مسگران اصفهانی کارهای قلم‌کاری، خاتم، فیروزه کوب شده تولید می‌کنند که در زنجان خیلی کم تولید میشود.
ظروف پخت‌وپز مسی باکیفیت در زنجان تولید میشود.
بیشتر تولیدات مسگران اصفهانی ظروف دکوری می‌باشد.
نکات مرتبط با ظروف مسی
هرچند تولید ظروف مس جز یکی از صنایع دستی ایران به‌حساب می‌آید اما در زندگی روزمره ما هم مورداستفاده قرار دارد، به‌خصوص در آشپزی. ظروف مسی در آشپزخانه‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند و در خصوص استفاده از آنها برای آشپزی لازم است نکاتی را بدانید.
ظروف مسی در دو رنگ قرمز (خود مس) و رنگ سفید (قلع شده) وجود دارند. برای مصارف پخت‌وپز ، نوشیدنی‌ها، انواع ترشی و سایر موادی که می‌توانند فلز مس را در خودشان حل کنند باید از ظروف سفید استفاده کرد، منظور از سفید بودن این است که سطحی که با این مواد در تماس است باید قلع شده باشد.
جذب زیاد مس در بدن باعث مسمومیت میشود. (تا وقتی لایه قلع روی مس قرار دارد مشکلی ندارد)
در مورد مواد غذایی خشک مانند شیرینی و… می‌توانید از ظروف مسی بدون قلع بدون نگرانی استفاده کنید.
برای افزایش طول عمر ظروف و پخت بهتر غذا توصیه میشود که از شعله و حرارت ملایم استفاده کنید .
۴. میناکاری
میناکاری از زیباترین صنایع دستی ایران است که قدمتی ۵ هزار ساله دارد. خاستگاه میناکاری از ایران آغاز شده و پس از آن، این هنر زیبا به دیگر نقاط جهان راه پیدا کرده است. این هنر در دوره‌ی سلجوقیان با استفاده از ظروفی از جنس برنج که روی آن میناکاری انجام داده بودند، به اوج خود رسید و این ظروف در بین مردم بسیار رواج پیدا کرده بود. هنر میناکاری در دوران حکومت مغول دستخوش تغییر شد و این هنر به روش جدیدی خلق شد که در آن با استفاده از تصاویری با اشکال مختلف، نقش‌ونگار جدیدی ایجاد کردند.
۵. فرش دستباف
فرش ایرانی از دیرباز تا کنون شهره جهان بوده است. ایرانیان از پیش‌گامان بافندگی فرش بوده‌اند و فرش ایرانی را به نمادی از هنر و فرهنگ، نبوغ و اصالت تبدیل کرده‌اند. قدمت فرش‌های دستباف ایرانی به دوره ساسانیان، هخامنشیان و چند صدسال قبل از میلاد بر می‌گردد. با گذشت زمان بر تنوع طرح‌های فرش دستباف همچنین به علاقه‌مندان به این نوع فرش افزوده شده است. امروزه دقیق نمی‌توان گفت بهترین فرش دستباف متعلق به کدام شهر است اما فرش برخی از مناطق ایران، مثل اصفهان دارای شهرت و طرفداران بیشتری هستند. فرش دستباف از گذشته تا به امروز با دو نوع گره فارسی و ترکی بافته میشود.
انواع فرش‌های اصیل ایرانی
سیر تحول فرش دستباف ایران با توجه به ذوق و استعداد فراوان ایرانیان همواره مسیری روبه‌رشد بوده است. به همین دلیل امروزه شاهد طیف وسیعی از انواع فرش‌های دستباف و اصیل ایرانی هستیم که شاخص برجسته‌ای در صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود و میان ایرانیان و دیگر مردم جهان محبوب و شناخته‌شده است. انواع فرش‌های اصیل ایرانی عبارت‌اند از:
گبه
گلیم
جاجیم
و فرش‌های خاص امروزی با نقش و نگارهای زیبا و منحصربه‌فردی تولید می‌شوند. معروف‌ترین آنها شامل:
فرش تبریز
فرش کاشان
فرش قم
چگونه فرش خوب ایرانی را تشخیص دهیم؟
به‌طورکلی فرش‌های تبریز، قم، کاشان و مناطق شمالی ایران از پرطرف‌دارترین فرش‌های ایرانی هستند. توجه داشته باشید جدا از معیارهای شخصی برای انتخاب و خرید فرش، بهتر است مواردی مانند جنس خواب فرش، تعداد گره‌های طولی و عرضی، شماره سریال و گارانتی فرش، ابعاد فرش، پرزهای فرش و پشت فرش را در نظر بگیرید تا بهترین فرش موردنظر خود را پیدا کنید.
۶. رودوزی‌های سنتی ایرانی
یکی دیگر از صنایع دستی ایران، رودوزی‌های سنتی است که قدمت آن به دوران دیرینگی خانه‌سازی و سفال‌سازی برمی‌گردد، یعنی عمری معادل ده هزار سال! کاربرد رودوزی‌های سنتی در دنیای مدرن امروز بیشتر در زمینه‌های تزئینی استفاده میشود.
۷. سفالگری
ظرف‌های سفالی یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های دست بشر است. در ابتدا استفاده از این ظرف‌ها برای نگهداری آب و غذا بود اما با رشد و تکامل و پیشرفته شدن دنیا، نقش‌ونگار و طرح‌های زیبایی بر روی این ظروف سفالی پدید آمدند.قدیمی‌ترین چرخ سفالگری و کوره پخت سفال در جهان در شوش یافت شده است. همچنین قدیمی‌ترین ظروف سفالی منقوش مربوط به ایران است.
سفالگری در کدام شهرهای ایران رایج است؟
این هنر قدیمی که قدمت آن به ده هزار سال پیش برمی‌گردد، در نقاطی از ایران مثل مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان ظروف سفالین تهیه میشود. اما پایتخت سفالگری در ایران، در لالجین همدان است. جالب است بدانید که شغل بیشتر مردم این شهر سفالگری و بعد از آن کشاورزی است. به همین دلیل رتبه اول صادرات سفال در کشور به این شهر اختصاص دارد.سفال‌های باکیفیتی که در این منطقه تولید میشود، همچنان با استفاده از چرخ‌های دستی است.
۸. صنایع دستی آبگینه
آبگینه یکی دیگر از صنایع دستی ایران است و به هنر آراستن شیشه‌های به‌کاررفته در لوازم مختلف می‌گویند. این هنر، بر پایه شیشه‌های شکسته و خرده‌شیشه‌ها توسعه یافته است و در شهرهایی چون تهران، اصفهان، میمند، قمصر و… مورد توجه هنرمندان و صنعتگران قرار دارد.از زیر مجموعه‌های هنر آبگینه می‌توان به شیشه‌گری قالبی، شیشه‌گری فوتی، شیشه‌گری سه پوسته، شیشه‌گری دو پوسته، تراش روی شیشه، آب‌گز کاری و مات کاری اشاره کرد. همچنین صنایع دستی زیبایی نیز از تلفیق این هنر با هنر میناکاری و صنایع دستی فلزی توسط صنعتگران ایرانی ساخته شده‌اند.در بخشی از موزه صنایع دستی سفال و آبگینه هم این هنر زیبا و چشم‌نواز را به نمایش گذاشته‌اند. بعضی صنایع دستی ارائه شده در موزه آبگینه متعلق به بیش از چهارهزار سال پیش بوده که دیدن آنها خالی از لطف نیست.
۹. صنایع دستی چوبی
صنایع دستی چوبی جزء پرطرف‌دارترین صنایع دستی ایران است. تزئینآثار چوبی در بیشتر موارد پس از ساخت بدنه انجام میشود. بدین ترتیب که ابتدا بدنه اصلی شی را با انواع روش‌های نجاری و درودگری می‌سازند، سپس کار تزئین را به شیوه‌های مختلف بر سطح آنها اجرا می‌کنند و یا به شکل لایه‌ی آماده می‌چسبانند.
انواع صنایع دستی چوبی
چوب، ماده‌ی اصلی تشکیل‌دهنده صنایع چوبی است و از دورترین زمان‌ها در سرزمین ایران جایگاه ویژه‌ای در هنر و صنعت داشته است. صنایع دستی چوبی یکی از صنایع زیبا و ظریف است و دارای انواع گوناگونی هستند که هر یک از آنها به روش‌های مختلفی تولید می‌شوند و هرکدام زیبایی منحصربه‌فردی دارند. ساخت و تزئین چوب را به روش‌های تراش، برش؛ برش و بست و یا ترکیبی انجام می‌دهند.انواع آثار هنری چوبی که می‌توان به آنها اشاره کرد، شامل خراطی، منبت‌کاری، مشبک‌کاری، گره چینی، معرق‌کاری، نازک‌کاری، خاتم‌کاری، معرق منبت، معرق خاتم و احجام چوبی (پیکرتراشی) می‌باشد.همچنین در ساخت آلات موسیقی هم از چوب استفاده میشود و جزئی از صنایع دستی ایران به‌حساب می‌آید.
۱۰. نگارگری
در حقیقت نگارگری به سبک و روش‌های گوناگون نقاشی ایرانی برمی‌گردد. هنر نگارگری با ریشه‌ی شعر و ادبیات ایرانی و خلاقیت هنرمند پیوند خورده و به‌عنوان یکی از صنایع دستی ایران شناخته میشود. نگارگر با قلم‌گیری و حرکت قلم ایجاد خطوط همگرا، موازی و یا منحنی، ضخامت خطوط طرح نقاشی را تغییر می‌دهد و تکرار این روند در نهایت منجر به پیدایش سایه‌روشن و حجم در تصویر میشود. خط و قلم‌گیری دو رکن اصلی در نگارگری ایرانی هستند.
نگارگری یا نقاشی ایرانی دارای پنج ویژگی منحصربه‌فرد است:
استفاده از خطوط قلم‌گیری به‌جای کارگیری سایه‌روشن
استفاده از فضای نورانی بدون استفاده از زاویه خاص
به کارگیری رنگ‌های درخشان و تخت
به کارگیری سطح و پرهیز از پرسپکتیو و نمایش عمق
نمایش اشیا از بهترین زاویه دید
۱۱. نمدمالی
نمد و هنر نمدمالی نوعی بافت سنتی است که با پشم تولید میشود. نمد در واقع نوعی زیرانداز است. نکته جالب این است که نمد را مانند فرش نمی‌بافند، نحوه‌ی تولید آن با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم رفتن الیاف پشمی میشود و نمد شکل می‌گیرد. جنس نمد از پشم گوسفند است و این خاصیت پشم است که می‌توانند از آن نمد درست کنند. تولید یک قطعه نمد معمولاً یک‌روزه انجام میشود و نمدمالان اغلب به‌صورت دونفری کار می‌کنند. از انواع صنایع دستی ایران و محصولات نمدی می‌توان به زیرانداز، کلاه نمدی، پالتو نمدی (کپنک) اشاره کرد.نمد در بیشتر شهرهای ایران تولید میشود. مراکز عمده تولید آن در استهبان فارس، شهرهای مختلف گیلان و مازندران، سمنان، دامغان، قوچان، چهارمحال‌وبختیاری و کرمانشاه می‌باشد. شاید بتوان گفت بهترین و باکیفیت‌ترین نمدهای ایران در چهارمحال‌وبختیاری تولید می‌شوند. به دلیل کیفیت، تنوع، نوآوری و خلاقیت تولید نمد در این استان، شهر شهرکرد در تیرماه ۱۳۹۴ به‌عنوان شهر ملی نمد انتخاب شد.
۱۲. صنایع دستی چرم
بشر در طول تاریخ از چرم به‌عنوان ساخت پوشاک و کفش و حتی نوشتن بر روی صفحات چرمی استفاده کرده است. با گذر زمان انسان توانسته به خلق صنایع دستی مختلفی در زمینه چرم دست یابد. چرم یکی از محبوب‌ترین و رایج‌ترین صنایع دستی ایران است و از گذشته تا کنون همچنان پرطرفدار بوده است.اولین کارخانه‌های صنعتی تولید انواع چرم طبیعی در استان‌های تبریز، مشهد و اصفهان تأسیس شد.
انواع صنایع دستی چرم
چرم ماده‌ای طبیعی، بادوام و منعطف است که آن را از دباغی پوست خام حیوان‌هایی مانند گاو به دست می‌آورند. اغلب استان‌های ایران در صنعت چرم‌سازی فعال هستند اما اگر بخواهیم به پررونق‌ترین و معروف‌ترین آنها اشاره کنیم، شهر همدان در رأس تولید محصولات چرم قرار دارد. پس از همدان، شهرهای تبریز، تهران، آذربایجان شرقی، خراسان، البرز و اصفهان در صدر تولیدات چرم قرار دارند. مهم‌ترین انواع صنایع دستی چرم شامل:
سراجی سنتی (چرم دست‌دوز)
جلدسازی چرمی
سوخت چرم
حکاکی روی چرم
نقاشی روی چرم
نتیجه‌گیری
صنایع دستی ایران جایگاه ویژه‌ای در دنیا و در میان خودمان دارند. علی‌رغم هنر و خلاقیت بسیاری که در این صنایع دستی به کار می‌رود، زحمت بسیاری در پشت هرکدام از این آثار هنری نهفته است. آشنایی با صنایع دستی ایران همچون سفری به گذشته است و ما را بیشتر با هنر و خلاقیت ایرانی آشنا می‌کند. الی گشت شما را با ۱۲ مورد از جذاب‌ترین صنایع دستی ایران، مثل میناکاری، نگارگری، آبگینه و… آشنا کرد. هرچند در برخی از شهرها آن‌چنان که باید، از صنایع دستی حمایت نمی‌شود و بعضی از صنایع دستی ایران مانند ترمه‌بافی در حال منسوخ شدن است ولی ما تلاش کردیم تا با معرفی این صنایع دستی و هنرهای زیبا، سهمی هرچند کوچک در زنده نگه‌داشتن این هنرها داشته باشیم.
سوالات متداول
۱. گیاه مورد استفاده در حصیربافی چیست؟
گیاه مورد استفاده در حصیربافی، متناسب با اقلیم‌ها مختلف انتخاب میشود. در مناطق گرمسیر جنوبی، بیشتر از برگ درخت خرما، برگ نخل‌های وحشی و ساقه نی‌ها باتلاقی استفاده می‌کنند. از جمله گیاهان مورد استفاده در مناطق جنوبی، کرتک (نوعی نی باتلاقی) و داز (چوب نوعی نخل وحشی) است.
۲. جنس پارچه ترمه از چیست؟
جنس ترمه مرغوب باید از ابریشم طبیعی و نخ پنبه باشد. برای پود این پارچه از ابریشم، نخ و یا کرک استفاده می‌کنند. هرچند نخ پود اکثر ترمه‌های امروزی از جنس ویسکوز ریون یکسره و تار آنها از جنس پنبه یا پلی‌استر است.
۳.چرا استفاده از ظروف مسی برای آشپزی پیشنهاد میشود؟
ظروف مسی با انتقال مناسب حرارت باعث جاافتادن بهتر غذا و خوشمزه‌تر شدن آن می‌شوند. همچنین غذا زودتر پخته خواهد شد.
۴.چرا قیمت فرش دستباف ایرانی بیشتر است؟
فرش‌های دستبافت از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین فرش‌ها به‌حساب می‌آیند و ارزش مادی و معنوی بیشتری دارند و مواد اولیه بافت فرش، پشم، ابریشم و پنبه خالص است. در فرش‌های ماشینی درصدی مواد پلاستیکی به آن اضافه میشود که قیمت فرش را کمتر می‌کند.
۵.قلم‌گیری در نگارگری چیست؟
به نحوه گرفتن قلم در دست هنرمند، قلم‌گیری می‌گویند. قلم‌مو باید به‌صورت عمود و با دو انگشت شست و سبابه در دست گرفته شود تا حرکت قلم‌مو به هر طرف آسان شود. « 2 »منابع :1- کتاب صنایع دستی و گردشگری، نشر چهارباغ، ۱۳۹۱ ، نویسنده – گردآورنده: شادی فروغی2- الی گشت eligasht.com
